Odporność psychiczna dziecka jest to zdolność do efektywnej realizacji zadań rozwojowych lub osiągania pozytywnej adaptacji zagrożeń.
E. Grotberg uważa, że istnieją trzy źródła odporności psychicznej dziecka :
- „JA MAM”
- „JA JESTEM”
- „JA MOGĘ”.
Pierwsze źródło odporności psychicznej dziecka obejmuje zewnętrzne zasoby, które są źródłem wsparcia dziecka. Zalicza się do nich relacje z innymi oparte na pełnym zaufaniu, jasne reguły postępowania w domu lub w przedszkolu, modele zachowań dorosłych, od których dziecko uczy się różnych rzeczy, zachęcanie dziecka do samodzielności, poszukiwanie pomocy dla dziecka w trudnych sytuacjach, stosowanie pochwał, dostęp do służby zdrowia, edukacji, pomocy społecznej oraz służb gwarantujących bezpieczeństwo.
Drugie źródło odporności psychicznej dziecka to jego cechy wewnętrzne, które czynią je silnym i są zasobami wzmacniającymi. Oznacza to, że dziecko jest świadome tego, że inni je lubią i kochają, pragnie na tą miłość zasłużyć, podejmuje czynności zasługujące na uwagę, utrzymuje właściwą równowagę między ożywieniem i spokojem, kocha innych i okazuje im to uczucie na wiele sposobów, podziela cierpienie i ból innych, próbuje je łagodzić, ma zaufanie do samego siebie, jest w stanie ponosić konsekwencje za swoje działania, ma poczucie dobra i zła oraz kieruje się ku wartościom wyższym.
Ostatnie źródło odporności psychicznej dziecka obejmuje kompetencje społeczne oraz umiejętności interpersonalne dziecka, pozwalające na kontakt z innymi. Te kompetencje pomagają w komunikowaniu się, rozwiązywaniu problemów, radzeniu sobie ze swoimi uczuciami i impulsywnością, ocenianiu własnego i innych temperamentu oraz ustalić oparte na zaufaniu relacje z innymi.
Dziecko odporne nie musi posiadać tych wszystkich wymienionych wyżej cech, jednak ich szerszy zakres będzie gwarantował odporność psychiczną o lepszej jakości.
O odporności psychicznej dziecka według W. Pileckiej i J. Fryt decyduje jego wiara w to, że jest kochane i zawsze może liczyć na pomoc w trudnych sytuacjach oraz ufność w otaczających je ludzi. Przekonanie dziecka, że cele, które sobie założy są możliwe do osiągnięcia, pomimo przeszkód napotkanych na drodze dochodzenia do nich. Wysoka samoocena i poczucie własnej wartości chronią dziecko przed negatywnymi skutkami działania różnych czynników ryzyka.
Odporność psychiczna dziecka jest zatem powiązaniem jego cech osobowości z charakterem jego doświadczeń.
Kształtowanie i wzmacnianie odporności psychicznej dziecka jest procesem złożonym, długofalowym i wielozakresowym. Działania te powinny obejmować zarówno dzieci zdrowe zmagające się ze stresem życia codziennego jak i te, które doświadczają dramatycznych zmian życiowych takich jak rozwód rodziców, choroba, odrzucenie lub niepełnosprawność.
Działania jakie może podjąć przedszkole na tym poziomie, dzielą się na uniwersalne, kategorialne i problemowe.
Działania uniwersalne wspierają odporność psychiczną każdego dziecka. Polegają na prowadzeniu zajęć profilaktycznych lub psychoedukacyjnych, dzięki którym dzieci nabywają umiejętności radzenia sobie ze stresem, rozwiązują problemy lub uczą się regulacji emocji.
Działania kategorialne są przeznaczone do określonej grupy dzieci, które doświadczają dramatycznych zmian życiowych. Jest to zorganizowanie przez placówkę wsparcia psychologiczno – pedagogicznego.
Działania problemowe służą rozwiązywaniu określonych trudnych dla dziecka spraw.
W odniesieniu do rodziny działania uniwersalne polegają na promowaniu przez przedszkole demokratycznego stylu wychowania, w działaniach kategorialnych przedszkole wspiera rodziny z określonymi problemami np. wychowującymi dziecko z niepełnosprawnością, natomiast problemowe polegają na pomocy przedszkola w radzeniu sobie rodziców z zachowaniami destrukcyjnymi dziecka.

Źródło: Przewodnik Bliżej Przedszkola nr 10.193/2017, pod red. R. Halik, M. Stasińska, M. Majewska, N. Łasocha, A. Czeglik s. 11-13

Opracowała : Joanna Jelonek