Prawidłowy sen u dzieci powinien być cichy, bezgłośny. Charczenie, głośny i świszczący oddech lub chrapanie są oznakami nieprawidłowości. Dziecko powinno mieć zamkniętą buzię podczas snu. Nosowy tor oddechowy obowiązuje zarówno w dzień, jak i podczas snu. Ważna też jest odpowiednia ilość snu stosownie do wieku, aby sen był prawidłowy. W wieku przedszkolnym specjaliści piszą o 10-13 godzin. Dziecko po przebudzeniu powinno być wypoczęte, w dobrym nastroju. Jeśli jednak sen jest przerywany, ponieważ dziecko ma bezdechy lub po prostu się przebudza, to ma miejsce za mała ilość snu głębokiego. Każdy człowiek powinien doświadczać wszystkich faz snu: NREM i REM. W ten sposób możemy mówić o równowadze ciała i mózgu. Brak fazy REM, upośledza naszą zdolność uczenia się. Dotyczy to w szczególności dzieci.
Zaburzenia snu mogą mieć różny charakter. Mogą to być problemy z zasypianiem lub bezsennością, które powodują, że sen dziecka nie jest ciągły. Może to być parasomnia, czyli lęki nocne, lunatykowanie lub koszmary senne. Nieprawidłowy sen objawia się również u osób, które cierpią na zespół niespokojnych nóg, czyli przymus nieustannego poruszania kończynami dolnymi, również w trakcie snu. Kłopoty ze snem mogą być też wynikiem zaburzeń oddychania. Trudności ze snem należy traktować poważnie, ponieważ ich konsekwencje wpływają na funkcjonowanie całej rodziny i otoczenia. Dziecko, u którego występuje brak snu praktycznie codziennie ma problemy ze złymi emocjami, nie potrafi nad nimi panować, jest rozdrażnione, ma obniżoną odporność oraz słabą koncentrację i niższe funkcje poznawcze.
Często dzieci mające problemy ze snem otrzymują diagnozę nadpobudliwości psychoruchowej, ponieważ mają one problemy z wysiedzeniem w jednym miejscu, występuje u nich deficyt uwagi, bywają impulsywne i agresywne. Dzieci, które mają stwierdzone ADHD mają problemy ze snem, ale dziecko chronicznie niewyspane będzie zachowywało się podobnie. Organizm pozbawiony snu traci kontrolę, nie jest w stanie racjonalnie myśleć, to wszystko wpływa na złe kontakty z otoczeniem. Zły sen wpływa na podstawowy poziom jakości życia. Zmęczenie widać zarówno w zachowaniu jak i wyglądzie. Wśród długofalowych skutków braku snu, pojawiają się problemy kardiologiczne i zbyt wysokie ciśnienie krwi. U dzieci mających problemy ze snem pojawiają się też inne problemy takie jak słaby przyrost wzrostu, brak apetytu i podniesienie hormonów stresu.
Problemy ze snem są łączone z wieloma zaburzeniami rozwojowymi. Dzieci z diagnozą autyzmu są zdecydowanie bardziej podatne na występowanie bezsenności, w czasie snu zgrzytają zębami, cierpią na bezdechy, ich oddech jest ciężki. Dzieci mające zaburzenia integracji sensorycznej również nie śpią regularnie. Brak snu powoduje, że są zmęczone, co bardziej sprzyja przestymulowaniu. To tylko pogłębia liczne trudności dziecka. Zmęczenie wynikające z braku snu doprowadza do pobudzenia, które dziecku jest trudno obniżyć, co powoduje kłopoty z zaśnięciem lub częstym wybudzaniem się.
Nie wszystkie problemy ze snem można tłumaczyć zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Problemy z zasypianiem i przesypianiem nocy mogą mieć różnorodne podłoże, dlatego dziecko powinno być poddane szerszej diagnostyce. Warto przeanalizować leki, które przyjmuje dziecko. Część z nich ma negatywny wpływ na sen. Leki antyhistaminowe negatywnie oddziałują na sen dziecka. Nie można liczyć na to, że problemy ze snem dziecka mina samoistnie. Lepiej poszukać przyczyny już na samym początku, kiedy jeszcze nie występują u dziecka konsekwencje długotrwałej deprywacji snu. Dzieci mające problem ze snem mogą są narażone na rozwinięcie się u nich depresji w przyszłości.
Rutyna jest jednym z przepisów na dobry sen. Należy ustalić czynności i zasady przy zasypianiu, związane z porą, które będą systematycznie wykonywane. Stała pora pójścia do łóżka, to, co dziecko je i pije na kolację, a także sama pora kolacji, kąpiel i temperatura wody, sposób spędzania czasu przed snem będą miały duże znaczenie w pielęgnowaniu prawidłowego snu dziecka. Kolejną metoda na dobry sen jest stosowanie technik wyciszających, np. masaż, muzyka relaksacyjna, aromaterapia. Czytanie przed snem, przyciemnione światło . Z wielu badań wynika, że problemy ze snem mają dzieci, które dużo korzystają z telefonu komórkowego, tabletu lub komputera i graniu na nich w różne gry. Jeśli dziecko ma dostęp do tych sprzętów, a na dodatek są u niego w pokoju musimy liczyć się z tym, że to może być powodem późniejszego położenia się dziecka do łóżka, a także problemy ze wstawaniem o poranku.
Bez względu na podłoże zaburzeń snu, warta uwagi jest tzw. higiena snu. Są to zasady, które mogą pomóc w zasypianiu, a także poprawić jakość samego snu, a nawet go wydłużyć. Na pierwszym miejscu powinno się zmodyfikować środowisko, zmiany w zakresie temperatury pomieszczenia, zapachu, oświetlenia, a nawet dźwięku. Większość ludzi przyznaje, że lepiej im się śpi w pomieszczeniu gdzie jest chłodno. Jeśli dziecko, uważa że temperatura jest odpowiednia należy sprawdzić czy kołdra pod, którą śpi nie jest zbyt gruba i to ona jest powodem częstego przebudzania się dziecka. Kolejną istotną sprawą jest tkanina piżamy. Zapytaj dziecka czy woli spać w cienkiej czy grubej piżamie, luźnej czy może obcisłej. Podobnie będzie z zapachami. Może okazać się, że kremy, olejki, które nakładamy dziecku mogą pobudzać dziecko lub je rozdrażnić. Zapach płynu, w którym pierzemy ubrania dziecka może być zbyt intensywny. Ważne jest również, aby codziennie przed snem przewietrzyć dziecka pokój. Większość osób lepiej śpi w pomieszczeniach gdzie jest cicho. Zastanówmy się, czy nie jesteśmy za głośno będąc obok w pokoju, kiedy nasze dziecko już śpi. Nie chodzi o to, aby chodzić na paluszkach ale może czasem oglądamy za głośno film, lub śmiejemy się za głośno z żartów kabareciarzy. Warto, również przyciemnić pomieszczenie, w którym dziecko śpi, zwłaszcza w porze letniej, gdy dzień jest dłuższy.
Problemy z zasypianiem i spokojnym snem mają różnorodne podłoże i odmienny poziom nasilenia. Nie u wszystkich wprowadzenie rutyny okaże się skuteczne w stu procentach. Niekiedy bez wsparcia medycznego nie uda się nam rozwiązać problemu. Pamiętajmy jednak, że jednym ze sposobów walki z bezsennością jest przestrzeganie higieny snu, chociaż nie jest to proste w dzisiejszych czasach.

Opracowanie: Joanna Jelonek

Źródło: Czasopismo dla nauczycieli „Wychowanie w przedszkolu”, wrzesień 7/2019, wyd. Forum Media Polska, M. Balanicka, R. Lewandowski, M. Wiśniewska, s. 13-17